Grondgryp beklemtoon behuisingskrisis voor Suid-Afrika se verkiesings

‘n Gewelddadige stryd tussen plaaslike inwoners en plakkers wat ‘n veld buite Bloemfontein binnegeval het, beklemtoon die politiek agter Suid-Afrika se behuisingskrisis voor Mei se algemene verkiesing op die rand van Mei.

Aan die noordekant van Curielaan is nuwe aankomelinge besig om ‘n uitgestrekte krotdorpie van sinkhuise op te rig wat byna vier kilometer van die stadsgrens tot by die landerye daarbuite strek.

Aan die suidekant van die pad het die inwoners van Lourierpark, ‘n gevestigde gemeenskap van klein bungalows in privaat besit, betogings teen die indringers geloods en met die polisie gebots wat probeer het om die kante uitmekaar te hou.

Toe AFP Dinsdag by die toneel aankom, het ‘n versperring van gebrande bande die polisie toegerus met gepantserde personeeldraers en inwoners gewapen met houtpale geskei. Traangas het in die lug gehang.

’n Onlangse hofuitspraak het die munisipaliteit beveel om te keer dat nuwe plakkershutte op die indringergrond opgerig word, maar Woensdagoggend het bouwerk voortgegaan en meer as 2 000 mense het op die veld toegesak om tou te staan om hul belangstelling in erwe te registreer om hul eie huise te bou.

Dertig jaar ná die einde van apartheid is grondbesit en behuisingsbeleid steeds hewige betwiste kwessies in die Suid-Afrikaanse politiek en die woede wat in Lourierpark oorkook, sal op 29 Mei landwyd weerspieël word wanneer die nasie gaan stem.

Vir gevestigde inwoners soos die 38-jarige Tshegofatso Tshabalala is die kwessie duidelik. Sy en haar bure het lenings aangegaan om hul huise te koop. Hulle betaal belasting en waterrekeninge, terwyl die grondgrypende nuwelinge net misdaad en onsekerheid meebring.

“Ons is werkende gesinne,” sê sy oor Lourierpark, onder die blou glans van flikkerende polisieligte. “Kyk wat dra ek,” sê sy en beduie haar sportbroek, “ek is gereed om te hardloop as hulle kom.”

Lede van die selfaangestelde nagpatrollie, van wie sommige later in hegtenis geneem is, het die versperring beman. Hulle het beweer dat plakkers plaaslike meisies seksueel geteister het, elektrisiteit vir straatligte gekaap en waterpype gebreek het.

‘Groot hoop’

Hulle het ook gekla dat plaaslike eiendomspryse sou daal, anders as hul rentebetalings.

Die gemeenskap vermoed ook ‘n politieke motief. Lourierpark is deel van ‘n raadswyk wat deur die opposisie Demokratiese Alliansie (DA) verteenwoordig word, en hulle beskuldig die regerende ANC daarvan dat hulle die distrik met sy ondersteuners oorstroom onder die dekmantel dat hulle hulle herhuis het.

Diegene wat ‘n nuwe begin in die shacks soek, sien dit nie so nie.

Felicia Legetla, ‘n 31-jarige student, is ‘n paar maande swanger en wil bitter graag uit haar ouma se huis trek. “Ek het ’n baba wat kom. Dit is ‘n groot hoop as dit uitwerk,” het sy Woensdag aan AFP gesê.

Sy het gehoop dat die stad nuwe huise magtig, maar het gesê sy is nie ‘n regerende party nie – sy was ook krities oor die besluite wat tot die krisis gelei het.

“Hulle het ’n begroting gekry om te help met informele nedersetting. Die geld is teruggegee. Hulle moes verlede jaar ’n plan gemaak het,” het sy gesê en onthou dat Suid-Afrika se sentrale regering die toelaes teruggekry het wat provinsiale owerhede versuim het om aan behuisingskemas toe te ken.

Beide die inwoners en die voornemende inwoners aan weerskante van die strydpunt is swart, maar daar is nietemin ‘n rasse-ondertoon aan die dispuut.

Soos die krotdorp uitbrei, sal dit inbreuk maak op landbougrond in wit besit. Lourierpark is deel van ‘n wyk wat deur die DA se Dave McKay, ‘n wit Suid-Afrikaner, verteenwoordig word.

Een jong vrou, wat nie haar naam wou noem nie, het gesê plakkers het die huiseienaars daarvan beskuldig dat hulle die anti-apartheidstryd verraai deur hulle by die “wit” DA te skaar, ‘n aanklag wat hulle verwerp.

Op die besette grond het honderde huissoekers onder die warm son met hul identiteitsdokumente tougestaan om ’n lys te teken wat georganiseer is deur SANCO, ’n sambreelorganisasie van die burgerlike samelewing wat onafhanklik van die regering is, maar gewoonlik met die ANC se breër beweging geïdentifiseer is.

SANCO se verteenwoordiger, Teboho Thabane, het gesê sy groep sal die name aan die munisipaliteit voorlê om ‘n gratis-vir-almal grondgryp te voorkom.

Die ANC-burgemeester, Gregory Nthatisi, het in ‘n onderhoud met SAUK se openbare televisie gesê om die beslaglegging van die veld om te keer, sal nie maklik wees nie, ongeag die hofbevel.

“Ons het te doen met mense wat uit ’n baie moeilike situasie kom,” het hy gesê.

Met behuisingskrisisse wat kiesers frustreer tesame met ekonomiese stagnasie en ontploffing, kan vanjaar se verkiesing die regerende ANC vir die eerste keer sedert die begin van demokratiese bewind onder ‘n 50 persent stemaandeel val.

Brandende bande

Een van die partye wat hoop om munt te slaan uit die ANC se swakheid, is die liberale DA.

Die party was Woensdag van krag in Lourierpark, met sy plaaslike verteenwoordigers wat sosiale media-boodskappe in die drie hooftale in die gebied opgeneem het: Engels, Sotho en Afrikaans.

“Jy kan nie hê dat mense net grond gryp nie,” het Roy Jankielsohn, DA-provinsiale hoof, gesê en die burgemeester daarvan beskuldig dat hy nie die hofbevel implementeer en die plakkers uitsit nie, maar om te voorspel dat dit die ANC ná die verkiesing niks sal baat nie.

“Die oomblik dat mense die informele wonings opgesit het, gaan hulle water en elektrisiteit eis, wat die munisipaliteit nie kan verskaf nie, en dan is dit hulle wat hierdie bande volgende brand.”

Deur Garrin Lambley ©Agence France-Presse